XII LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE
im. Stanisława Wyspiańskiego w Łodzi

Przed wybuchem powstania styczniowego w związku z narastającym nastrojami powstańczymi polskiego społeczeństwa - władze rosyjskie zgodziły się m.in. na tworzenie polskich szkół prywatnych z polskim językiem wykładowym (jednak z surowym zakazem nauczania historii Polski). Z tej sytuacji skorzystała Teofila Schmidt ze Schliessów, która w 1863 r. utworzyła w Łodzi prywatną szkołę dla dziewcząt z polskim językiem wykładowym. W pierwszym roku do szkoły uczęszczało 48 uczennic w 4 klasach.

Od tej właśnie szkoły prywatnej dla dziewcząt w Łodzi wywodzi się obecne XII Liceum Ogólnokształcące w Łodzi im. Stanisława Wyspiańskiego.

Teofila Schmidt była pochodzenia niemieckiego, ale silnie zasymilowana z polskim społeczeństwem. Szkoła była prowadzona w duchu patriotycznym. W momencie powstania szkoły językiem wykładowym był język polski, ale po powstaniu styczniowym oficjalnym językiem stał się język rosyjski. Pomimo tego nieoficjalnie wciąż w szkole wykładano w języku polskim i potajemnie nauczano historii polski, co było szczególnie surowo zabronione.31 maja 1906 w wyniku strajku szkolnego Dyrekcja Naukowa w Piotrkowie zezwoliła T. Schmidt na uruchomienie pełnego 7-klasowego gimnazjum z polskim językiem wykładowym.

W 1908 roku szkołę kupiła Janina Tymieniecka i przeniosła ją do obszerniejszego lokalu przy ul. Pasaż Majera 11 (obecnie ul. Moniuszki 11), a następnie na ul. Widzewską 42 (obecnie ul. Jana Kilińskiego 42). Od roku 1910/11 szkoła zaczyna podupadać. Być może było to spowodowane trudnościami finansowymi właścicielki oraz jej złym stanem zdrowia. Z 7 klas, które powinno mieć ówczesne gimnazjum zdołano otworzyć tylko 4. W tej sytuacja p. Janina Tymieniecka odsprzedaje w 1913 r. p. Janinie Pryssewicz, która podejmuje starania o przywrócenie szkole jej dawnej świetności.

Nowa właścicielka była doskonale przygotowana do pracy (Uniwersytet w Krakowie i Zurychu). W okresie wojny przełożona oraz grono nauczycielskie uczestniczyło w działaniach na rzecz obozu niepodległościowego. Do pracy patriotycznej wciągnięto też uczennice z najstarszych klas. Po wojnie pozycja szkoły stabilizuje się. Dzięki dobrej sytuacji finansowej zatrudniono w szkole najlepszych nauczycieli. Dbałość o wysoki poziom naukowy łączy się z troską o narodowe i moralne wychowanie uczennic. Realizując społeczną misję do szkoły przyjmuje się od 27% do 54% dziewcząt z biedniejszych rodzin z obniżonym czesnym. Szkoła uzyskuje renomę najlepszej szkoły dla dziewcząt w Łodzi.

W związku z pogarszającym się stanem zdrowia Janina Pryssewicz przekazuje w 1929 r. częściowo kierownictwo szkoły Tadeuszowi Czapczyńskiemu byłemu naczelnikowi wydziału szkół średnich Kuratorium Okręgu Szkolnego Łódzkiego. W 1934 r. przekazuje szkołę Janinie Czapczyńskiej, a Tadeusz Czapczyński zostaje jedynym dyrektorem szkoły. Czapczyński daje szkole kolejny impuls rozwojowy realizując m.in. ideę nauki poprzez osobiste doświadczenie. Popularność szkoły rośnie. Liczba uczennic dochodzi do 600.

Nauczanie wprowadzoną w szkole przez Tadeusza Czapczyńskiego oparło się na konkretach, na eksperymencie, na samodzielnej pracy uczennic. W procesie wychowawczym podstawą były organizacje uczniowskie z samorządem uczniowskim na czele. Istotne znaczenie w tych działaniach miała drużyna harcerska założona w 1927 r. przez nauczycielkę-harcmistrzynię Władysławę Kienieżanką, od 1937 r. prowadzona przez Hannę Dylikową.

Istotny wkład w rozwój szkoły miała dr Gryzelda Missalowa, nauczycielka historii, od 1933 r. wicedyrektor szkoły. Wspierała dyrektora Czapczyńskiego do wybuchu II wojny światowej. Po wojny jako pierwsza podjęła działania na rzecz odbudowy szkoły, jeszcze przed powrotem dyrektora Czapczyńskiego z Generalnej Guberni, z Krakowa, do Łodzi. Po powrocie dyr. Czapczyńskiego ponownie została wicedyrektorem szkoły.
W 1947 roku została zatrudniona w Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego. Od 1958 r. była kierownik Katedry Historii Polski XIX i XX w. UŁ. W 1970 roku została profesorem zwyczajnym. Zmarła 13 marca 1978 r.

W okresie II wojny światowej szkoła Czapczyńskich została zamknięta. Budynek szkoły został zamieniony w koszary. Większa część nauczycieli i uczniów, w tym dyrektor Czapczyński, wywieziona została na teren Generalnej Guberni.
Natychmiast po zakończeniu okupacji podjęto działania w celu reaktywowania szkoły. Do czasu powrotu dyrektora Czapczyńskiego pracami tymi kierowała Gryzelda Missalowa (przedwojenna wicedyrektorka) i ona też została pierwszym dyrektorem reaktywowanej szkoły. 18 lutego 1945 r. szkoła wznowiła działalność w zdewastowanym i nieopalanym budynku.